4. “N” for Nanotechnology: η επιστροφή του Προμηθέα…

“There‘s plenty room at the bottom”

Richard Feynman

1965 Nobel Prize in Physics

Συνεχίζοντας το ταξίδι στο μέλλον που ξεκινήσαμε στο προηγούμενο τεύχος με όχημα το τρίπτυχο GNR[1], φανταστείτε μια τεχνολογία τόσο ισχυρή που θα επιτρέπει αληθινά θαύματα: βιομηχανική παραγωγή στο σπίτι, επισκευή κυττάρων, τεχνητή νοημοσύνη, φτηνά διαστημικά ταξίδια, καθαρή και άφθονη ενέργεια, αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Μια τεχνολογία τόσο καθολική, που θα προσφέρει τα οφέλη της σε όλη την ανθρωπότητα, τόσο θεμελιακή που θα αλλάξει ριζικά τα οικονομικά και πολιτικά συστήματά μας και τόσο επικείμενη, που οι περισσότεροι από μας θα γνωρίσουμε τον αντίκτυπό της στη διάρκεια της ζωής μας: αυτή είναι η υπόσχεση της νανοτεχνολογίας. Η νέα αυτή τεχνολογία αιχμής του 21^ου αιώνα (η οποία ονομάζεται και «μοριακή βιομηχανική παραγωγή») βασίζεται στην ιδέα ότι οποιαδήποτε χημικά γνωστή δομή, μπορεί να κατασκευαστεί. Ως βιομηχανική διαδικασία "από κάτω προς τα πάνω" (bottom-up procedure) αντιπροσωπεύει μια ριζοσπαστικά διαφορετική προσέγγιση από όλες τις προηγούμενες τεχνολογίες. Κάθε επιθυμητό αντικείμενο ή δομή θα δημιουργείται άτομο προς άτομο, αντίθετα από τις υπάρχουσες τεχνολογίες μαζικής διαμόρφωσης της ύλης. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συναρμολόγηση δομών σε ατομικό επίπεδο είναι η ανάπτυξη μοριακών συναρμολογητών (molecular assemblers), δηλαδή μικροσκοπικών προγραμματιζόμενων ρομπότ ικανών να προσφέρουν επακριβείς χημικούς δεσμούς. Εξοπλισμένοι με τη δυνατότητα αναπαραγωγής, οι νανοσυναρμολογητές θα διαθέτουν μοναδική αποτελεσματικότητα για τη δημιουργία επιθυμητών προϊόντων και θα κρατούν έτσι το κόστος παραγωγής πολύ χαμηλά - λίγο παραπάνω από το κόστος της ενέργειας και των πρώτων υλών. Αυτές οι γρήγορες, φτηνές και επακριβείς βιομηχανικές δυνατότητες θα έχουν συγκλονιστικές επιπτώσεις σε κοινωνικό επίπεδο και θα ανοίξουν την πόρτα σε αδιανόητα μέχρι σήμερα ενδεχόμενα. Αλλά και σε νέους, ίσως, εφιάλτες.

Οι μεγάλες επιτυχίες της σημερινής επιστήμης και μηχανικής είναι στενά δεμένες με την αυξανόμενη κατανόηση του σύμπαντος σε ολοένα και μικρότερες κλίμακες και βασίζονται στη γνώση της κβαντομηχανικής και των ηλεκτρικών δυνάμεων ανάμεσα στα άτομα και τα μόρια. Παρόλα αυτά, ο ατομικός μικρόκοσμος παραμένει μυστηριώδης, καθώς απέχει έξι ή επτά τάξεις μεγέθους από την ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα. Τα μάτια μας μπορούν να διακρίνουν λεπτομέρειες χιλιοστομετρικής κλίμακας (10-3m), αλλά τα μόρια βρίσκονται στη νανομετρική κλίμακα (10-9m) και τα άτομα, που είναι ακόμα μικρότερα, βρίσκονται στην κλίμακα Angstrom (10-10m). Το μεσαίο νανομετρικό έδαφος (10-9m) θεωρείται η περιοχή της ύλης και ο τρόπος οργάνωσής της έχει πολύ μεγάλη σημασία: τα άτομα του άνθρακα όταν είναι τοποθετημένα κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο μας δίνουν το φτηνό κοινό γραφίτη, ενώ με μια διαφορετική τοποθέτηση φτιάχνουν πολύτιμα διαμάντια. Το αρσενικό από μόνο του αποτελεί θανάσιμο δηλητήριο, αλλά ενσωματωμένο στην κρυσταλλική δομή του γαλλίου αποτελεί τη βάση ακριβών ημιαγωγών. Τα PCB και άλλα τοξικά απόβλητα μπορούν να γίνουν αβλαβή ή ακόμα και να ανακυκλωθούν σε χρήσιμες ύλες αν ανασυντεθεί η μοριακή δομή τους. Λίγα άτομα που απουσιάζουν από ένα ένζυμο ή μερικές λανθασμένες βάσεις στο γενετικό μας κώδικα μπορούν να δημιουργήσουν χάος στην υγεία μας. Έτσι, η ανακατάταξη και ο ανασυνδυασμός των ατόμων έχει κρίσιμη και ρυθμιστική σημασία για την ανθρώπινη ζωή. Κάτω απ' αυτό το πρίσμα, μπορεί κανείς να δει τις ασύλληπτες δυνατότητες της νανοτεχνολογίας, η οποία μας προσφέρει τον τελικό έλεγχο πάνω στην ύλη.

Μέχρι σήμερα, όλες σχεδόν οι τεχνολογίες μας ανήκουν στην κατηγορία «από πάνω προς τα κάτω» ή αλλιώς «χονδρικής διαμόρφωσης της ύλης». Δηλαδή, οι πρώτες ύλες ανασύρονται με μεγάλο κόστος από μεταλλεία, δάση ή χωράφια, μεταφέρονται σε χυτήρια, αποστακτήρες και άλλα κέντρα κατεργασίας και ύστερα σε εργοστάσια για να συναρμολογηθούν σε προϊόντα πριν διανεμηθούν στις αγορές. Σε κάθε φάση, η ύλη καθαρίζεται, κόβεται, λιώνεται, αποστάζεται και γενικά υφίσταται μια όλο και λεπτότερη κατεργασία. Και κάθε φάση κοστίζει συνήθως πιο ακριβά από την προηγούμενη, ενώ προκαλεί περιβαλλοντική καταστροφή στη γη και τα οικοσυστήματα με τα συνήθη απόβλητά της. Η νανοτεχνολογία, από την άλλη πλευρά, είναι μια τεχνολογία «από κάτω προς τα πάνω». Κάθε επιθυμητό προϊόν μπορεί να παραχθεί κατευθείαν, άτομο προς άτομο ή μόριο προς μόριο. Οι αναγκαίες πρώτες ύλες και ενέργεια δεν χρειάζεται να συγκεντρωθούν από μακρινές πηγές. Αντίθετα, κάθε πρόσφορο υλικό, όπως χώμα, σκουπίδια ή ακόμα και ο αέρας, μπορεί να διασπαστεί στα συστατικά του άτομα και να ανασυντεθεί σε χρήσιμα προϊόντα με τους μοριακούς συναρμολογητές της νανοτεχνολογίας. Ο ήλιος και πολλά βιολογικά υλικά μπορούν να γίνουν πηγές ενέργειας, επιτρέποντας έτσι την απεξάρτηση από το πετρέλαιο ή το ουράνιο. Η νανοτεχνολογία θα είναι επακριβής σε επίπεδο ατόμων, δηλαδή οτιδήποτε κατασκευασμένο με νανοτεχνολογία θα πρέπει να έχει κάθε άτομο στη σωστή θέση. Θα φτιάχνει δομές συνεπείς προς τους νόμους της φυσικής, τις οποίες θα καθορίζουμε στο επίπεδο της ατομικής λεπτομέρειας και τα προϊόντα της θα είναι φτηνά, με ένα συνολικό κόστος σχεδόν ίσο με τις ποσότητες ύλης και ενέργειας που θα χρησιμοποιείται. Για να μπορούν να ικανοποιούνται τα τρία αυτά κριτήρια, χρειαζόμαστε επακριβή έλεγχο θέσης και αυτό-αναπαραγωγή. Οι γενικοί μοριακοί συναρμολογητές, που πρώτος εισήγαγε ο Dr. Eric Drexler [2], θα τα προσφέρουν και τα δύο. Στην πιο στοιχειώδη του μορφή, ένας συναρμολογητής θα αποτελείται από ένα μοριακό βραχίονα χειρισμού και ένα nano-computer. Ο προγραμματιζόμενος nano-computer θα είναι σε θέση να δέχεται εντολές και να κατευθύνει το βραχίονα χειρισμού για να τοποθετήσει το σωστό άτομο (ή μόριο) στην επιθυμητή θέση με τον επιδιωκόμενο προσανατολισμό, προσφέροντας έτσι επακριβή έλεγχο ως προς τα σημεία των χημικών αντιδράσεων. Συνδέοντας άτομα ή μόρια μεταξύ τους, ο συναρμολογητής θα μπορεί να προσφέρει την οποιαδήποτε αναγκαία ενέργεια (αν η αντίδραση συμβαίνει να μην είναι ενεργειακά ισχυρή) μέσω φυσικής δύναμης, εξασφαλίζοντας έτσι μηχανοσύνθεση, σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς τρόπους χημικής σύνθεσης σε διαλύματα. Στην πραγματικότητα, ένας μοριακός συναρμολογητής μπορεί να θεωρηθεί ως ο τελικός χημικός καταλύτης, που θα μπορεί να προκαλέσει οποιαδήποτε φυσικώς επιτρεπτή χημική αντίδραση. Η ικανότητα αυτή, συνδυασμένη με ένα χημικώς αποδεκτό υπόδειγμα, θα επιτρέπει να κατασκευαστούν άτομο προς άτομο και μόριο προς μόριο μεγάλες δομές με υψηλή ατομική ακρίβεια. Εξίσου σημαντική θα είναι η ικανότητα των συναρμολογητών να κατασκευάζουν αντίγραφα του εαυτού τους, γεγονός που θα μειώνει δραματικά το χρόνο και το κόστος της παραγωγής.

Αναμφίβολα, προκύπτουν πολλά ερωτήματα για τις ιδέες της νανοτεχνολογίας και των μοριακών συναρμολογητών. Ως προς το ερώτημα της δυνατότητας υλοποίησής τους, αξίζει να θυμόμαστε ότι η βιολογία λειτουργεί δισεκατομμύρια χρόνια με φυσικώς εξελιγμένη μοριακή παραγωγή. Η νανοτεχνολογία θα είναι μια εξέλιξη και επέκταση του πώς εργάζεται η φύση σε μοριακή κλίμακα. Τα παραδείγματα της φύσης δίνουν τις απαντήσεις σε πολύ βασικά ερωτήματα: Μπορούν να δομηθούν μακροσκοπικά αντικείμενα από διαδικασίες μοριακής κλίμακας; Ναι, χάρη στην ασυμπτωτική ανάπτυξη. Είναι σταθερά τα μοριακά αντικείμενα; Ευτυχώς για μας, είναι. Τι γίνεται με τα κβαντικά φαινόμενα; Είναι σαφές ότι δεν αποκλείουν τις μοριακές δομές. Στην πραγματικότητα, ίσως μας βοηθήσουν να φτιάξουμε εξαιρετικά γρήγορους nano-computer, αντί αυτών που διαθέτουμε σήμερα [3]. Η πρώτη κρίσιμη εξέλιξη που απαιτείται είναι η ανάπτυξη του γενικού μοριακού συναρμολογητή. Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι αρχικά θα κατασκευάσουμε απλά μηχανικά εξαρτήματα, ύστερα θα τα συνδυάσουμε σε ένα όλο και πιο πολύπλοκο σύνολο μέχρι τελικά να φτάσουμε στον συναρμολογητή. Τα βασικά εξαρτήματα, όπως μοριακές ράβδοι, γρανάζια, ρουλεμάν και σύνδεσμοι, είναι ήδη πραγματικότητα [4] (ή πολύ κοντά στο να γίνουν) μέσω της χημείας και της μηχανικής πρωτεϊνών και στο κοντινό μέλλον θα συναρμολογηθούν με ακρίβεια μέσω της τεχνολογίας αναλύσεων εξ επαφής. O συνδυασμός των τριών αυτών τεχνολογιών, θα ανοίξει το δρόμο για τον γενικό συναρμολογητή. Η νανοτεχνολογία θα είναι το αποκορύφωμα ενός επίμονου στόχου της επιστήμης: του αυξανόμενου ελέγχου πάνω στην ύλη με ολοένα και καλύτερα εργαλεία. Όπως είπε ο Feynman [5] στην προφητική του ομιλία το 1959, "υπάρχει πολύ χώρος στον πάτο". Ο διάσημος Νομπελίστας αισθανόταν από τότε ότι η ικανότητά μας να κάνουμε κάτι τέτοιο είναι "μια εξέλιξη που δεν μπορούμε να αποφύγουμε".

Μετά από έξι δεκαετίες, η υπόσχεση της νανοτεχνολογίας είναι πολύ κοντά στην υλοποίησή της και προσωπικά πιστεύω ότι πολλοί από μας θα γίνουμε μάρτυρες ενός ασύγκριτου, πρωτοφανούς και απόλυτου ελέγχου της ύλης, με ασύλληπτες κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες. Η νανοτεχνολογία θα αλλάξει ριζικά τη βιομηχανία, τα computers, την ιατρική, την εκπαίδευση, τις μεταφορές, τις επικοινωνίες και την ψυχαγωγία - κυριολεκτικά, κάθε τομέα της ζωής, αλλά και την ίδια τη δομή του οικονομικού και πολιτικού μας συστήματος. Πολύ πριν τη δύση του αιώνα μας, η νανοτεχνολογία θα μπορέσει να σπάσει τις αλυσίδες της σπατάλης και της εκμετάλλευσης, καθώς δεν θα υπάρχει πια ανάγκη για πρώτες ύλες και φτηνή εργασία. Σχεδόν τα πάντα, θα είναι εφικτό να κατασκευαστούν από τον άφθονο άνθρακα που υπάρχει στο περιβάλλον. Οτιδήποτε θα μπορεί να διαλυθεί στα συστατικά του άτομα και να ανασυντεθεί σε άλλο -- δηλαδή, ανακύκλωση 100%. Οι περισσότερες μορφές σπανιότητας θα έχουν πολύ λίγη σημασία σε μια κοινωνία νανοτεχνολογίας, ιδιαίτερα όταν οι αποικίες στο διάστημα θα ανακουφίσουν τον πλανήτη από τις πληθυσμιακές πιέσεις. Με αυτό-αναπαραγόμενους συναρμολογητές να πραγματοποιούν την παραγωγή, το κόστος θα είναι ελάχιστο, η ανάγκη για ανθρώπινη εργασία σχεδόν θα εξαφανισθεί και μόνο η εργασία για προγράμματα και σχεδιασμό θα αποτελεί κόστος στον επερχόμενο νανοτεχνολογικό κόσμο. Η οικονομική αποκέντρωση θα ήταν μια άλλη μεγάλη θετική συνέπεια, καθώς οι συναρμολογητές θα μπορούσαν εύκολα να κάνουν την παραγωγή μια φορητή υπόθεση. Αποσυνδέοντας τις υλικές μας ανάγκες από μακρινούς τόπους και κατακτώντας την απόλυτα καθαρή βιομηχανική παραγωγή, η εντελώς αντιδημοκρατική τάση των τελευταίων αιώνων, που συγκεντρώνει την τεχνολογία και τον πλούτο στα χέρια λίγων, θα μπορούσε να ανατραπεί ταχύτατα. Με την οικονομική αποκέντρωση θα ήταν δυνατό να επέλθει και η πολιτική και γεωγραφική αποκέντρωση, που θα άνοιγε – επιτέλους - ευκαιρίες για μια δημοκρατία με νόημα. Βεβαίως, οι τεράστιες αυτές αλλαγές θα είχαν απρόβλεπτες επιπτώσεις στην κοινωνία, καθώς η νανοτεχνολογία θα έλυνε μεν τα παραδοσιακά προβλήματα της φτώχειας και της πείνας, αλλά ενδεχομένως θα δημιουργούσε καινούργια προβλήματα πλήξης, απληστίας και ίσως ένα νέο είδος εκμετάλλευσης, διαιωνίζοντας την εδώ και χιλιάδες χρόνια κυριαρχία των λίγων ελίτ πάνω στις μάζες. Ίσως όμως, όταν οι άνθρωποι απελευθερωθούν από τις υλικές ανάγκες, να μπορέσουν να κατευθύνουν τις προσπάθειές τους στην καλύτερη κατανόηση του εαυτού τους και στη δημιουργία ενός κόσμου πιο δίκαιου και πιο πολιτισμένου από τον σημερινό…

---

[1] Οι τεχνολογίες αιχμής του 21ου αιώνα, που εν συντομία ακούν στο ακρωνύμιο GNR: Genetics, Nanotechnology & Robotics

[2] Διάσημος ερευνητής και θεωρητικός της Νανοτεχνολογίας (κάτοχος του πρώτου PhD πάνω στο αντικείμενο από το MIT), συγγραφέας του περίφημου βιβλίου «Engines of Creation: the coming era of Nanotechnology», ιδρυτής του «Foresight Institute» και Chief Technical Advisor της Nanorex, μιας από τις πρώτες εταιρίας νανοτεχνολογίας στον κόσμο

[3] Πρόσφατα, η εταιρία Nantero παρουσίασε στα πλαίσια του «Emerging Technologies Conference» έναν νέο τύπο μνήμης για υπολογιστές (NRAM: nanotube-based RAM) που αποτελείται από νανοσωλήνες άνθρακα με ταχύτητα τουλάχιστον 10 φορές μεγαλύτερη από τη συμβατική

[4] Ήδη από το 2000 έχει ανακοινωθεί η κατασκευή της πρώτης πραγματικής νανομηχανής από το Cornell University: πρόκειται για ένα μοτέρ και μια μεταλλική προπέλα, μεγέθους 750 νανόμετρων, που παίρνουν ενέργεια από το ίδιο το κύτταρο στο οποίο έχουν προσκολληθεί. Σύμφωνα με δήλωση του Dr. Carlo Montemagno, «άνοιξε ο δρόμος για την δημιουργία κατασκευασμένων μηχανών που θα ζουν μέσα στα κύτταρα»

[5] Αμερικανός επιστήμονας, διάνοια στο χώρο της Φυσικής και της κβαντικής μηχανικής και πρωτοπόρος οραματιστής της Νανοτεχνολογίας, νικητής του βραβείου Νόμπελ φυσικής το 1965

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ centro vol.5 - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2006

3. “G” for Genetics: συνώνυμο ελπίδας ή τρόμου?

Στο πρώτο μου άρθρο με τίτλο «Cyborg: το τέλος του Homo sapiens?», που δημοσιεύτηκε στο 2o τεύχος του Centro, αναφέρθηκα στις τεχνολογίες αιχμής του 21ου αιώνα, (που εν συντομία ακούν στο ακρωνύμιο GNR: Genetics, Nanotechnology & Robotics), χωρίς όμως να εστιάσω πάνω τους, καθώς ο στόχος του άρθρου ήταν διαφορετικός. Με το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας, εγκαινιάζω μια τριλογία αφιερωμένη στις τρεις αυτές επαναστατικές τεχνολογίες, που σύμφωνα με τους εγκυρότερους επιστήμονες του πλανήτη, θα αλλάξουν τον κόσμο, πολύ πιο σύντομα από ότι οι περισσότεροι φαντάζονται. Το μόνο ερώτημα που παραμένει ανοικτό είναι, προς ποια κατεύθυνση θα πραγματοποιηθεί αυτή η αλλαγή. Στις παραγράφους που ακολουθούν, παραθέτω συνοπτικά την αισιόδοξη άποψη[1] για την εφαρμογή και τις επιπτώσεις της Βιοτεχνολογίας, που έχει ένθερμους υποστηρικτές, μεταξύ των οποίων και ο πολυβραβευμένος εφευρέτης, συγγραφέας και θεωρητικός του μέλλοντος, Ray Kurzweil, αλλά και τον αντίλογο, όπως αυτός διατυπώθηκε από τον πρωτοπόρο της Γενετικής Μηχανικής και παραλίγο Νομπελίστα, Edwin Chargaff[2], στην τελευταία του συνέντευξη[3] στο γερμανικό περιοδικό “Stern” το 2001. Τα συμπεράσματα, δικά σας…


Τα τελευταία χρόνια δεχόμαστε καταιγισμό πληροφοριών σχετικά με την ανάπτυξη μιας νέας μορφή τεχνολογίας, της «Βιοτεχνολογίας» ή αλλιώς, «Γενετικής», που θα κυριαρχήσει και θα σφραγίσει τον 21^ο αιώνα. Οι ανακαλύψεις και οι μέθοδοι της βιοτεχνολογίας υπόσχονται λύσεις για πολλά προβλήματα της ανθρωπότητας. Η αρχή έγινε πριν από περίπου 50 χρόνια με την ανακάλυψη των κωδικοποιημένων βιβλίων της κληρονομικότητας στον πυρήνα των κυττάρων και ιδιαίτερα στα χρωματοσώματα, που δεν είναι άλλα από τις πολυσυζητημένες αλυσίδες του DNA, χημικές δηλαδή ουσίες, που περιέχουν γραμμένες σε κώδικα αυτές τις πληροφορίες. Από τότε, οι εξελίξεις ακολούθησαν ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ο κώδικας "έσπασε" και έτσι σήμερα όλοι μας ακούμε για γονίδια, για επεμβάσεις στο γονιδίωμα, για κλωνοποίηση και ευγονική, χωρίς ίσως, οι περισσότεροι από εμάς να γνωρίζουμε τι κρύβεται πίσω από αυτά. Με απλά λόγια, η Γενετική μας δίνει τη δυνατότητα να καταλάβουμε τη βιολογία ως σύνολο πληροφοριακών διαδικασιών και καθώς τις τελευταίες δεκαετίες εξελίσσεται ραγδαία, έχει ήδη αρχίσει να μας οδηγεί στην κατανόηση των μηχανισμών που κρύβονται πίσω από τις ασθένειες και τη διαδικασία γήρανσης και μας παρέχει τα εργαλεία που είναι απαραίτητα για να επαναπρογραμματίσουμε τις υποκείμενες διαδικασίες πληροφοριών. Όλοι οι άνθρωποι μέσα μας έχουμε μικρά προγράμματα λογισμικού (περίπου 24.000) που τα αποκαλούμε «γονίδια» (το σύνολό τους αποτελεί το «ανθρώπινο γονιδίωμα»). Σχεδιάστηκαν και εξελίχθηκαν δεκάδες εκατοντάδες χρόνια πριν, όταν οι όροι και οι συνθήκες ζωής ήταν αρκετά διαφορετικές από τις σημερινές. Για παράδειγμα, το «πρόγραμμα» του γονιδίου δέκτη ινσουλίνης - λίπους λέει: "διατήρησε κάθε θερμίδα επειδή η επόμενη εποχή κυνηγιού μπορεί να μην πάει και τόσο καλά." Το «πρόγραμμα» αυτό είχε νόημα πριν μερικές χιλιάδες χρόνια, όταν η διατροφή των ανθρώπων ήταν μια διαδικασία άστατη και αβέβαιη, αλλά σήμερα είναι ένα γονίδιο που οι περισσότεροι από μας θα επιθυμούσαμε να επαναπρογραμματίσουμε. Τώρα πια έχουμε μια νέα τεχνολογία που μπορεί να «κλείσει» αυτά τα γονίδια, την αποκαλούμενη «παρέμβαση RNA» (RNA interference). Όταν, σε πρόσφατα πειράματα, το συγκεκριμένο γονίδιο «κλείσθηκε» στα ποντίκια, αυτά παρότι έτρωγαν λαίμαργα, παρέμεναν λεπτά, διατηρώντας τα οφέλη υγείας που προσφέρει το ιδανικό βάρος. Δεν απέκτησαν διαβήτη, καρδιακές παθήσεις ή καρκίνο και έζησαν 20% έως 25% περισσότερο από το μέσο όρο. Υπάρχουν πολλά άλλα γονίδια που θα επιθυμούσαμε να απενεργοποιήσουμε, όπως τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για τις καρδιακές παθήσεις ή τα γονίδια πάνω στα οποία στηρίζεται ο καρκίνος για να εξελιχθεί. Εάν μπορούσαμε να «κλείσουμε» αυτά τα γονίδια, θα μπορούσαμε να εξαλείψουμε αυτές τις ασθένειες. Η απενεργοποίηση των γονιδίων είναι μόνο μια από τις πιθανές μεθοδολογίες: υπάρχουν νέες μορφές θεραπείας γονιδίων που πραγματικά προσθέτουν γονίδια, καθώς και μια νέα μορφή θεραπείας κυττάρων, όπου μπορούμε πραγματικά να δημιουργήσουμε νέα κύτταρα με το DNA του ασθενή, έτσι ώστε αν χρειαστεί, για παράδειγμα, νέα καρδιακά κύτταρα να είμαστε σε θέση να τα δημιουργήσουμε ή να τα διορθώσουμε. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούμε να ανανεώσουμε όλα τα κύτταρα και τους ιστούς των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Kurzweil, σε δέκα πέντε έτη από τώρα ή και λιγότερο, θα έχουμε την ωρίμανση αυτών των τεχνικών της Γενετικής κι έτσι, θα υπερνικήσουμε με εντυπωσιακό τρόπο τις σημαντικότερες ασθένειες τις οποίες αντιμετωπίζαμε για αιώνες και επίσης, θα είμαστε σε θέση να επιβραδύνουμε, να σταματήσουμε ή ακόμη και να αντιστρέψουμε τις διαδικασίες γήρανσης.

Από την άλλη μεριά, ο Chargaff, απαντώντας σε σχετική ερώτηση για τους ορίζοντες που ανοίγονται μετά την αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, λέει: «Οι θετικοί επιστήμονες, ανάμεσά τους και οι γιατροί, υπόσχονται πάρα πολλά, απεριόριστα πολλά… Έχουν χάσει κάθε σεβασμό και μέτρο. Κανένας επιστήμονας, κανένας γενικά, δεν γνωρίζει τι είναι ακριβώς η ζωή κι ούτε θα μπορέσει ποτέ να το εξηγήσει πλήρως. Είναι ένα παντοτινό μυστήριο. Τι πραγματικά συμβαίνει μετά την γονιμοποίηση; Όμως οι θετικοί επιστήμονες διεξάγουν έναν πόλεμο ενάντια στη φύση. Γι΄ αυτό, το μέλλον θα μας αναθεματίσει. Πειραματίζονται τροποποιώντας τα γονίδια, τα οποία έχουν δημιουργηθεί στη διάρκεια εκατομμυρίων χρόνων, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι χτυπούνε οι ίδιοι το κεφάλι τους. Επιδιώκουν την μακροζωΐα, την παντοτινή ζωή. Θέλουν να νικήσουν τον θάνατο. Παριστάνουν το Θεό ή το Διάβολο…». Η συνέχεια της συνέντευξης είναι αποκαλυπτική:

Αλλά κ. Chargaff, η γενετική τεχνολογία που κατηγορείτε δε θα υπήρχε χωρίς εσάς. Εσείς θέσατε τις βάσεις, για το διάβασμα του γενετικού κώδικα. Εσείς δώσατε τον αναπτήρα σε αυτούς που τώρα δαιμονοποιείτε...

Η επιστήμη δεν είναι το προϊόν ενός μόνο εγκεφάλου. Οι ανακαλύψεις μου θα γίνονταν έτσι κι αλλιώς από κάποιον άλλο 2-3 χρόνια αργότερα. Δεν κατηγορώ τον εαυτό μου. Η χειρότερη μέρα της ζωής μου ως επιστήμονα ήταν η μέρα της Χιροσίμα. Η Χιροσίμα δείχνει ότι η θετική επιστήμη δεν διαχωρίζεται από τον θάνατο. Είναι μια επιστήμη του θανάτου. Και είμαστε για αυτό όλοι υπεύθυνοι. Η διάσπαση του ατόμου και του κυττάρου στη συνέχεια είναι οι μεγαλύτερες αμαρτίες της τεχνοεπιστήμης. Όλες οι επεμβάσεις που γίνονται στο γενετικό υλικό των ειδών διατροφής ή των διάφορων οργανισμών είναι μεγάλα εγκλήματα. Όταν αυτά τα τεχνικά δημιουργήματα αφεθούν στο περιβάλλον, δεν μπορεί πια κανείς να τα μαζέψει πίσω. Το ότι ο άνθρωπος θέλει να πάρει στα χέρια του την εξέλιξη είναι διαβολικό. Έφθασε σε ένα κρίσιμο σημείο, που δεν πρέπει να ξεπεράσει, αλλά από ότι φαίνεται θα το κάνει, παρόλο που δεν είναι σε θέση...

Άλλοι συνάδελφοί σας τα βλέπουν διαφορετικά. Ο James Watson, από τους πιο μεγάλους βιολόγους, λέει: "Μέχρι τώρα νομίζαμε ότι η μοίρα μας βρίσκεται στα αστέρια. Τώρα ξέρουμε ότι βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στα γονίδια".

Αυτό είναι ανοησία. Επικρατεί μια φονταμενταλιστική πίστη. Οι τεχνοεπιστήμονες είναι οι Ταλιμπάν του μοντερνισμού. Ο Watson θέλει επίσης να παραγάγει υγιέστερους και εξυπνότερους ανθρώπους. Η καλλιέργεια του υπεράνθρωπου! Κλείνω τα αυτιά μου. Δεν το προσπάθησε αυτό κάποτε και ο Χίτλερ;

Είναι το "πανεπιστημιακό-βιομηχανικό" λόμπυ εκτός ελέγχου, όπως έγραψε το επιστημονικό περιοδικό Nature;

Είναι. Η ρητορική γύρω από τους κλώνους, γύρω από τα εμβρυικά αναπαραγωγικά κύτταρα δείχνει μια ιδιόμορφη ανάγκη να αφεθεί η πραγματικότητα και να μπούμε στο απερίγραπτο. Μόνο ανόητοι και ξεμωραμένοι κάνουν κάτι τέτοιο... Εμένα δεν θα μού ερχόταν η ιδέα να βελτιώσω τη φύση. Παλιά εξαιτίας της βροχής εφευρέθηκε η ομπρέλα, έτσι δεν έγινε καμιά μεγάλη επέμβαση στη Μετεωρολογία. Σήμερα δίνεται εντολή σε ένα Ινστιτούτο να εξαλείψει τη βροχή, συνοδευμένη βέβαια με πακτωλό χρημάτων. Έχουμε χάσει το σεβασμό μας...

Πιστεύετε ότι η γενετική τεχνολογία δεν οδηγεί πουθενά;

Φέρνει πολύ λίγα καλά. Σκαλίζουν μόνο την επιφάνεια. Παράγουν όμως μεγάλο θόρυβο: θαυμαστές νίκες ανακοινώνονται, μιλούν για την παντοδυναμία του γονιδίου. Αλλά όσο πιο πολύ ερευνά κανείς, τόσο μεγαλώνουν οι λευκές (σ.σ. άγνωστες) περιοχές στον χάρτη. Τα γονίδια δεν είναι τα μοναδικά εργαλεία που χρησιμοποιεί η φύση για να διατηρήσει και να εξελίξει τη ζωή. Σε μερικά χρόνια δεν θα είναι πια η λέξη γονίδιο σε όλων τα στόματα. Οι άνθρωποι θα αντιμετωπίζουν αποσβολωμένοι τη σημερινή ορολογία και ρητορική.

Αλλά ακριβώς αντίθετα με αυτά που λέτε, η πίστη στην παντοδυναμία των γονιδίων κυβερνά. Πάνω από 450 τεστ γονιδίων υπόσχονται ήδη σήμερα ένα παράθυρο στο μέλλον. Υγιής ή σύντομα άρρωστος; Τα τεστ θα αποφασίζουν αν κάποιος θα πάρει μια δουλειά ή αν θα ασφαλιστεί από μια ασφάλεια υγείας.

Κάποτε θα μάς προβλέψουν ακόμα και την ημέρα του θανάτου. Ο άνθρωπος όμως δεν θα έπρεπε να ξέρει τι φέρνει το μέλλον. Η μη-γνώση του είναι το αλάτι της ζωής. Παλιά υπήρχαν οι Δελφοί που προέλεγαν το μέλλον. Σήμερα είναι οι ερευνητές, αλλά τις προγνώσεις τους θα τις πίστευα όσο και των μάγων, των Σαμάνων, των αστρολόγων. Αυτών μάλιστα οι προγνώσεις κοστίζουν πιο φθηνά.

Όμως η γενετική διάγνωση υπόσχεται θαύματα. Θα έρχονται στον κόσμο μόνο υγιείς άνθρωποι…

Όχι! Αυτή η διαγνωστική είναι φρικαλέο πράγμα. Ο άνθρωπος δεν έχει την εγγύηση ότι γεννιέται υγιής. Πίσω από αυτό κρύβεται η επιθυμία για ένα βελτιωμένο Χίτλερ. Ποιος βρίσκεται στην αποβάθρα; Ποιος ξεδιαλέγει; Ζούμε σε έναν άθλιο κόσμο αν είμαστε υποχρεωμένοι να μιλάμε για τέτοια πράγματα.

Πρόσφατα απορρίφθηκε μια φοιτήτρια από ένα αμερικάνικο πανεπιστήμιο για ελίτ. Πέρασε σε όλα τα τεστ που απαιτούνταν και ήταν υγιής. Το γενετικό τεστ όμως προέβλεψε μελλοντική θανατηφόρα αρρώστια. Έτσι το πανεπιστήμιο θεώρησε ότι δεν άξιζε τον κόπο ακόμα και για την ίδια, μια τόσο επίμονη και δαπανηρή φοίτηση.

Αυτό θα έπρεπε να τιμωρηθεί, αλλά δείχνει την χωρίς όρια ψυχρή κυριαρχία του χρήματος. Χρήμα, χρήμα… Για τα πάντα χρειάζονται σήμερα χορηγοί. Παλιότερα στα πανεπιστήμια επικρατούσε άλλη ηθική. Στον καιρό μου ακόμα το κίνητρο ήταν η τόλμη. Δεν αποβλέπαμε σε πατέντες και αποζημιώσεις. Σήμερα ο πιο σημαντικός παράγοντας στο εργαστήριο είναι ο δικηγόρος πατεντών. Φωνακλάδες, κονκισταδόροι τύποι, αμαθείς ειδικοί, που η ματιά τους είναι στραμμένη συνέχεια στο χρηματιστήριο, έχουν επικρατήσει στα επιστημονικά εργαστήρια. Τέτοιοι τύποι δεν υπήρχαν παλιότερα. Σήμερα θέλουν να γίνουν σταρ, διάσημοι, να οργανώνονται για χάρη τους δεξιώσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 70 αναδείχτηκαν τέτοια πρότυπα. Ξέρουν πώς να εξασφαλίζουν εκατομμύρια από διάφορα ιδρύματα και εταιρείες και πώς να γίνονται εκατομμυριούχοι. Αν για παράδειγμα ερευνούσε σήμερα ο Νεύτων για την βαρύτητα, θα έπρεπε όλοι να πληρώσουμε γι΄ αυτό, γιατί αναγνωρίζουμε αυτό το δικαίωμα. Η "πρόοδος" έγινε ένας ανεμπόδιστος τρόμος και η ηθική ένα λάστιχο... Το αποτέλεσμα θα είναι ένα μοριακό Άουσβιτς. Και δεν είμαι καμιά Κασσάνδρα...

Υ.Γ. Γι' αυτό ακριβώς ο γράφων συμφωνεί απόλυτα με τα λόγια του "Priest of the Invisible", James Douglas (Jim) Morrison (1943-1971), ειπωμένα σχεδόν 40 χρόνια νωρίτερα: «I don't know what's gonna happen, men... but I wanna have my kicks before the whole shithouse goes up in flames…»

---

[1] Πηγή: http://www.kurzweilai.net

[2] Ο Edwin Chargaff είναι από τους μεγάλους των θετικών επιστημών, ένας από τους πατέρες της γενετικής μηχανικής, μάρτυρας των εξελίξεων του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε το 1905 στην Αυστρία, σπούδασε χημεία στη Βιέννη και στη συνέχεια στο Yale, εργάστηκε στο Βερολίνο και διωγμένος από τον Χίτλερ πέρασε από το Παρίσι για να καταλήξει στο Columbia της Ν. Υόρκης. Οι έρευνες και οι εργασίες του συγκρίθηκαν με αυτές του Δαρβίνου και του Μέντελ και αποτέλεσαν τη βάση για την αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και μάλιστα προηγήθηκαν των αντίστοιχων εργασιών των James Watson και Francis Crick οι οποίοι του «έκλεψαν» το βραβείο Νόμπελ το 1962, για τα «βασικά ζεύγη». Ζώντας εκ των έσω, τις εξελίξεις στα κέντρα έρευνας και τεχνολογίας, έχασε κάθε εμπιστοσύνη στη σημερινή τεχνοεπιστήμη. Από το 1978 μέχρι και το θάνατό του το 2002, προειδοποιούσε για τους κινδύνους από τη γενετική έρευνα και τεχνολογία.

[3] Πηγή: http://www.oikoen.gr/selides-genet-auswitz.htm

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ centro vol.4 - ΙΟΥΝΙΟΣ 2006

2. Παγκόσμια κλιματική αλλαγή: ο «Ανθρωπο-ιός» σκοτώνει τη Γη

“Οι άνθρωποι είναι μια ασθένεια, ένας καρκίνος του πλανήτη, μια μάστιγα… ”

Agent Smith προς Morpheus - “The Matrix”

Φανταστείτε τον πλανήτη μας σαν έναν τεράστιο ελέφαντα του διαστήματος, που κουβαλάει πάνω του αμέτρητους μικροοργανισμούς, παράσιτα και μικρόβια: όλα τα πλάσματα που υπάρχουν σε ξηρά, αέρα και θάλασσα. Για εκατομμύρια χρόνια, η συνύπαρξη όλων αυτών των ειδών ζωής με τον ουράνιο γίγαντα αλλά και μεταξύ τους, υπήρξε αρμονική, μέχρι την εμφάνιση ενός «νοήμονος» όντος, που σιγά σιγά άρχισε να εξαπλώνεται εις βάρος των υπολοίπων, κατατρώγοντας ακόμα και τον ίδιο το ξενιστή του. Ο πράκτορας Smith έχει απόλυτο δίκιο στο «Matrix», μιλώντας στον αιχμάλωτο Μορφέα: εμείς οι άνθρωποι, δεν είμαστε ακριβώς θηλαστικά˙ κάθε θηλαστικό πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη, αναπτύσσει ενστικτωδώς μια ισορροπία με το περιβάλλον, το ανθρώπινο είδος όμως όχι. Ιστορικά, μετακινούμαστε σε μια περιοχή και πολλαπλασιαζόμαστε καταναλώνοντας τους φυσικούς πόρους και ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουμε είναι η εξάπλωση σε μια άλλη περιοχή. Μόνο ένας άλλος οργανισμός ακολουθεί αυτό το μοντέλο επιβίωσης μέσω της καταστροφικής εξάπλωσης: ο ιός. Πραγματικά, έχοντας εξαπλωθεί πια οπουδήποτε ήταν εφικτό και έχοντας σχεδόν εξαντλήσει κάθε φυσική πηγή, είμαστε ο ιός αυτού του πλανήτη. Μπορεί σαν μονάδες να είμαστε ασήμαντοι αλλά σαν σύνολο, αποτελούμε την αιτία για το γεγονός ότι ο αυτός ο συμπαντικός ελέφαντας που μας φιλοξενεί στην πλάτη του, σ’ αυτό το αέναο ταξίδι γύρω από τον ήλιο, είναι πια ένας εμπύρετος ασθενής, με αμφίβολες πιθανότητες επιβίωσης.

Στο διάγραμμα^[1] εμφανίζεται η απόκλιση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη σε σχέση με τον μέσο όρο των ετών 1960-1991, για την περίοδο των τελευταίων 150 ετών. Η εικόνα μιλάει από μόνη της: τον 20ο αιώνα η Γη απέκτησε «δέκατα», καθώς η μέση θερμοκρασία της αυξήθηκε κατά 0.80°C, με τη δεκαετία των 90’s να είναι η πιο θερμή, όχι μόνο του προηγούμενου αιώνα αλλά και ολόκληρης της χιλιετίας που πέρασε. Το 2005 (δεν περιλαμβάνεται στο σχήμα) είναι, σύμφωνα με ανακοίνωση της NASA[2], το θερμότερο έτος στην καταγεγραμμένη ιστορία, σπάζοντας το προηγούμενο ρεκόρ του 1998. Η μέση θερμοκρασία της Γης αυξάνεται συνεχώς τις τελευταίες δεκαετίες, εξαιτίας της εντεινόμενης (βιομηχανικής κυρίως) δραστηριότητας, σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού από 1 δις το 1800 σε πάνω από 6,5 δις σήμερα, μια αύξηση που συνοδεύτηκε με μια αντίστοιχη καταστροφική παρέμβαση στο περιβάλλον. Ο αλόγιστος βιομηχανικός πολιτισμός μας, κλονίζει βίαια την ισορροπία της φύσης, μέσω της μαζικής χρήσης ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, γαιάνθρακας και φυσικό αέριο) και της επακόλουθης υπερβολικής εκπομπής στην ατμόσφαιρα, του κυριότερου αερίου του θερμοκηπίου[3]: του διοξειδίου του άνθρακα.

Η συγκέντρωση του CO₂ στην ατμόσφαιρα το 2005 σημείωσε και πάλι νέο υψηλό, «όπως κάθε χρόνο από το 1958 και μετά», σύμφωνα με δήλωση του Dr. Pieter Tans, διευθυντή του εργαστηρίου Mauna Loa[4] στη Hawaii, το οποίο, εγκατεστημένο στην κορυφή του ομώνυμου ηφαιστείου σε υψόμετρο 3.400μ, αποτελεί το πιο σημαντικό παρατηρητήριο της ατμόσφαιρας στον κόσμο. Οι μετρήσεις έδειξαν συγκέντρωση άνθρακα 378 μέρη ανά εκατομμύριο (parts per million - ppm), ενώ τα προβιομηχανικά επίπεδα ήταν 280ppm (αύξηση 35%). Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science[5], η τιμή αυτή είναι η μεγαλύτερη των τελευταίων 650.000 ετών, όπως προέκυψε από τη μελέτη πυρήνων πάγου στην Ανταρκτική, από ερευνητές του προγράμματος Epica[6]. Ακόμα πιο ανησυχητικό εύρημα από την εξέταση των παγιδευμένων σε βάθος 3χλμ παγωμένων φυσαλίδων, είναι ο τρέχων ρυθμός αύξησης του CO₂: 200 φορές γρηγορότερος από οποιαδήποτε άλλη χρονική στιγμή τους τελευταίους 6.500 αιώνες, περίπου +1,5ppm ανά έτος και βαίνει αυξανόμενος. Αν και δεν είναι βέβαιο ποιο είναι το ανώτατο ασφαλές επίπεδο συγκέντρωσης άνθρακα, η WWF[7] θεωρεί κρίσιμο το επίπεδο των 450ppm, που ισοδυναμεί με αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2°C, κάτι που ενδέχεται να πραγματοποιηθεί έως τα μέσα του αιώνα. Η πιο πάνω υπέρυθρη φωτογραφία της Γης, που τραβήχτηκε από το δορυφόρο Rosetta[8] τον Μάιο 2005, δείχνει με πράσινο χρώμα τις περιοχές της ατμόσφαιρας στις οποίες παρατηρείται υψηλή περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα. Η εικόνα είναι κάτι περισσότερο από ανησυχητική, το ίδιο και κλιματολογικές προβλέψεις για το μέλλον του πλανήτη και τους κατοίκους του:

Το 1995, στη δεύτερη κλιματολογική έκθεσή του, το Διακυβερνητικό Σώμα για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)[9], του Ο.Η.Ε. προέβλεπε άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη τον 21^ο αιώνα κατά 3,5°C στη χειρότερη περίπτωση. Έξι χρόνια αργότερα, στην τρίτη έκθεση του Σώματος[10] η πρόβλεψη αναθεωρήθηκε προς τα πάνω, φτάνοντας τους 5,8 °C, ενώ σε μια πιο πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Nature”[11], για το πείραμα «climateprediction.net»[12] του οποίου τα αποτελέσματα θα χρησιμοποιηθούν στο «IPCC - Fourth Assessment Report» που αναμένεται να δημοσιοποιηθεί το 2006, προέβλεψε αύξηση της θερμοκρασίας έως και 11°C. Πέρα από το μέγεθος των προβλέψεων, που είναι έτσι κι αλλιώς ανησυχητικές, περισσότερο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι εκτιμήσεις για την άνοδο της θερμοκρασίας βαίνουν αυξανόμενες, κάτι που υποδεικνύει το μέγεθος της αβεβαιότητας που υπάρχει αλλά και την ανεπαρκή - ακόμα - επιστημονική ικανότητά μας να εκτιμήσουμε το τι πραγματικά συμβαίνει στον πλανήτη και με τι ρυθμό[13]. Η χρονιά που πέρασε πάντως, εκτός από ένας ακόμα κρίκος στην αλυσίδα των τελευταίων ετών με εμφανείς διαφοροποιήσεις στο κλίμα, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο, ήταν και έτος αρνητικών ρεκόρ, που αποτελούν - κατά τη γνώμη του γράφοντος - πολύ κακούς οιωνούς για το μέλλον του «διαστημικού μας ελέφαντα», αλλά και απτές αποδείξεις για τη σοβαρότητα της διατάραξης του κλίματος: το 2005 σημειώθηκε ρεκόρ τήξης του πάγου στην Αρκτική, καθώς η έκτασή του ήταν η μικρότερη από ποτέ, μειωμένη κατά 1.3 εκατ.m² σε σχέση με το 1979, ενώ στα νερά της Καραϊβικής καταγράφηκε ρεκόρ υψηλότερης θερμοκρασίας. Στον Αμαζόνιο είχαμε ρεκόρ ξηρασίας, ενώ μεγάλες πλημμύρες σημειώθηκαν σε πολλές χώρες της υφηλίου. Το πιο καταστροφικό ρεκόρ όμως, ήταν αυτό των τροπικών καταιγίδων στο Βόρειο Ατλαντικό (26 συνολικά), 14 από τις οποίες εξελίχθηκαν σε τυφώνες, (3 κατηγορίας «5»), με την “Katrina” να ισοπεδώνει τη Νέα Ορλεάνη.

Τη στιγμή που οι προειδοποιήσεις από τους επιστήμονες και τις περιβαλλοντολογικές οργανώσεις γίνονται ολοένα πιο δραματικές, η κυβέρνηση των Η.Π.Α. που είναι υπεύθυνη για το ¼ της επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας σε CO₂ κωφεύει, αρνούμενη να υπογράψει το πρωτόκολλο του Κιότο, για οικονομικούς λόγους. Και να φανταστείτε ότι η συνθήκη αυτή, δεν αποτελεί παρά ένα μικρό μέρος της προσπάθειας που απαιτείται για την αναστροφή της διαδικασίας υπερθέρμανσης του πλανήτη, προβλέποντας για τις χώρες που συμμετέχουν, μείωση εκπομπής CO₂ μόλις κατά 5% σε σχέση με το 1990. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (IEA)[14] αν οι σημερινές τάσεις συνεχιστούν, η συνολική εκπομπή CO₂ αναμένεται να αυξηθεί κατά 50% έως το 2030, έστω κι αν οι αναπτυγμένες χώρες μειώσουν τις εκπομπές τους, εξαιτίας της αυξητικής τάσης των αναπτυσσόμενων χωρών[15], κάτι που επιβεβαιώνεται και από την Αμερικανική Υπηρεσία Ενέργειας (EIA)[16]. Τα πράγματα δείχνουν λοιπόν, ότι ο «Ανθρωπο-ιός» θα συνεχίσει ακάθεκτος το καταστρεπτικό του έργο, για αρκετά χρόνια ακόμα… Πόσες περιοχές των Η.Π.Α. αλλά και όλης της υφηλίου θα χρειαστεί να σβηστούν από το χάρτη, εξαιτίας ακραίων καιρικών φαινομένων, μέχρι οι κοντόφθαλμοι που κρατούν στα χέρια τους τις τύχες αυτού του κόσμου, συνειδητοποιήσουν τη ματαιότητα του αλαζονικού στρουθοκαμηλισμού τους, που αποτελεί ταυτόχρονα και Ύβρη προς τη Φύση; Προσωπικά πιστεύω πως είναι τόσο ανόητοι που δε θα καταλάβουν ποτέ…

---

[1] Πηγή: Climatic Research Unit, http://www.cru.uea.ac.uk

[2] National Aeronautics & Space Administration (http://www.nasa.gov/home)

[3] Το φαινόμενο στο οποίο οφείλεται η ύπαρξη ζωής πάνω στη Γη: κάποια από τα αέρια που συνθέτουν την ατμόσφαιρα (greenhouse gases), δημιουργούν μια διάφανη «κουβέρτα» που παρακρατεί - σαν τα τζάμια ενός θερμοκηπίου - τόση ηλιακή ακτινοβολία όση χρειάζεται, ώστε ο πλανήτης να μην είναι ψυχρός όπως Άρης (-53 ˚C) αλλά ούτε και θερμός, όπως η Αφροδίτη (+450 ˚C) και άρα κατοικήσιμος, με μέση θερμοκρασία επιφανείας 13˚C. Πηγή: University Corporation for Atmospheric Research (http://www.ucar.edu/learn/1_3_1.htm)

[4] Ιδρύθηκε το 1957 και είναι το αρχαιότερο από τα πέντε παρατηρητήρια της Global Monitoring Division – GMD, (πρώην Climate Monitoring Diagnostics Laboratory, http://www.cmdl.noaa.gov/ccg), της National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA, http://www.noaa.gov), υπηρεσίας του Υπουργείου Εμπορίου των Η.Π.Α.

[5] Περιοδικό «Science» http://www.sciencemag.org

[6] European Project for Ice Coring in Antarctica (http://www.esf.org )

[7] World Wide Fund for Nature (http://www.panda.org & http://www.wwf.gr)

[8] European Space Agency (ESA), http://www.sci.esa.int

[9] Το Intergovernmental Panel on Climate Change (http://www.ipcc.ch) συστήθηκε το 1988 από το Περιβαλλοντολογικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP - http://www.unep.org) και τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO - http://www.wmo.ch) προκειμένου να εξετάσει τα αίτια και τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στη Γη.

[10] IPCC Third Assessment Report – Climate Change 2001 (http://www.grida.no/climate/ipcc_tar)

[11] http://www.nature.com

[12] Πείραμα προσομοίωσης του παγκόσμιου κλίματος μέσω του Διαδικτύου (http://www.climateprediction.net/project.php) υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και του Open University. Αφορά τον προσδιορισμό της μεταβολής θερμοκρασίας, όταν τα επίπεδα συγκέντρωσης CO₂ στην ατμόσφαιρα θα έχουν διπλασιασθεί σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο, κάτι που με το σημερινό ρυθμό εκπομπής αναμένεται να συμβεί έως τα τέλη του αιώνα.

[13] Καλύτερη εικόνα για την ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα δώσει ο νέος δορυφόρος CryoSat, που έθεσε σε τροχιά η ESA τον περασμένο Οκτώβριο. Ο δορυφόρος θα παράσχει λεπτομερή στοιχεία για το βάθος των παγετώνων της Αρκτικής, της Γροιλανδίας και της Αλάσκας και το ρυθμό με τον οποίο αυτοί λιώνουν, ως αποτέλεσμα της αύξησης θερμοκρασίας. Πηγή: περιοδικό «New Scientist” (http://www.newscientist.com/channel/earth/climate-change)

[14] International Energy Agency (http://iea.org)

[15] Η Κίνα είναι η δεύτερη κατά σειρά ρυπογόνος χώρα σε CO₂ (14%) μετά τις Η.Π.Α. (23%) και ακολουθεί η Ρωσία (6%), η Ιαπωνία (5%) και η Ινδία (4%).

[16] U.S. Energy Information Administration (http://eia.doe.gov)

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ centro vol.3 - ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

1. Cyborg: το τέλος του Homo sapiens?

“We know what we are – but not what we may become”

Shakespeare

Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο, είναι πολύ πιθανό, αν όχι βέβαιο, ότι οι τεχνολογίες αιχμής του 21^ου αιώνα - Genetics, Nanotechnology & Robotics (GNR) - θα επιτρέψουν σύντομα την έλευση ενός νέου κόσμου. Το αποτέλεσμα: ‘the end of the world, as we know it’, η δημιουργία μιας εντελώς διαφορετικής πραγματικότητας, που θα περιλαμβάνει πολλά στοιχεία science-fiction ταινιών, με κυριότερο τη γέννηση του «Cyborg»[i]: ενός ζωντανού οργανισμού που δομείται από φυσικούς και τεχνητούς ιστούς, το προϊόν της σύζευξης ανθρώπου και μηχανής, που από πολλούς θεωρείται ως το επόμενο (αναπόφευκτο) στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Στη διαλεκτική γύρω από τις νέες αυτές τεχνολογίες και τις συνέπειές τους, συμμετέχουν σημαντικοί επιστήμονες, ερευνητές και ακαδημαϊκοί, πολλοί από τους οποίους έχουν διατυπώσει σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Τον Απρίλιο του 2003, η δημοσίευση στο περιοδικό “Wired” ενός συγκλονιστικού άρθρου με τον τίτλο “Why the future doesn’t need us” του Bill Joy, συνιδρυτή και chief scientist μιας από τις μεγαλύτερες εταιρίες υπολογιστών στον κόσμο, της «Sun Microsystems», προκάλεσε θύελλα συζητήσεων. Ο πρωτοπόρος αυτός θεωρητικός της Πληροφορικής και του Internet[ii], κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το ανθρώπινο είδος, καθώς θεωρεί πιθανή την εξόντωσή μας από μια νέα, ανώτερη μορφής ζωής, που θα προκύψει από την όσμωση του βιολογικού και τεχνολογικού κόσμου, μέσα από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των GNR τεχνολογιών στο κοντινό μέλλον. Ο Joy, βασιζόμενος στον νόμο του Moore[iii] προβλέπει ότι περί το έτος 2030 θα είναι δυνατή η μαζική κατασκευή μηχανών, με υπολογιστική ισχύ ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ταχεία και δραστική πρόοδο στην μοριακή ηλεκτρονική, τη νανοτεχνολογία και τη βιοτεχνολογία, θα καταστήσει εφικτή τη δημιουργία ευφυών robots που θα αποτελούνται από φυσικά και τεχνητά μέρη, δημιουργώντας ένα νέο είδος ζωής το οποίο ενδέχεται να αντικαταστήσει το δικό μας, καθώς τα έμβια αυτά όντα θα μπορούν να «αναπαράγονται», δημιουργώντας αντίγραφα του εαυτού τους.

Πολλοί ίσως σπεύσουν να χαρακτηρίσουν τη συλλογιστική αυτή ως «κινδυνολογία», με το επιχείρημα ότι και στο παρελθόν, ανάλογοι φόβοι που είχαν διατυπωθεί για «επερχόμενο όλεθρο» από πυρηνικά, χημικά ή βιολογικά όπλα αποδείχθηκαν αβάσιμοι. Ο Joy αντικρούει (πειστικά για τον γράφοντα) αυτόν τον ισχυρισμό, υπογραμμίζοντας ότι οι τεχνολογίες του 20^ου αιώνα που βρίσκονταν πίσω από τα όπλα μαζικής καταστροφής - Nuclear, Biological & Chemical (NBC) - αναπτύχθηκαν κάτω από αυστηρό κρατικό έλεγχο ενώ ταυτόχρονα, η πρόσβαση σε αυτές ήταν πολύ περιορισμένη έως αδύνατη, με πολλές δικλείδες ασφαλείας να περιορίζουν σημαντικά τον κίνδυνο διαρροής ή ανεξέλεγκτης χρήσης, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό εξακολουθεί να ισχύει μέχρι και σήμερα. Αντίθετα, καθώς τα κέρδη από την εμπορική εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών αναμένεται να είναι τεράστια, οι τεχνολογίες GNR αναπτύσσονται σήμερα από πολυεθνικές εταιρίες, που υπόκεινται σε ανεπαρκή ή και κανένα κρατικό έλεγχο. Η υπέρμετρη ανάπτυξη του οικονομικού φιλελευθερισμού, έχει επιτρέψει τη συσσώρευση τεράστιου όγκου γνώσης στα ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα των εταιριών αυτών, που με την κάλυψη του εμπορικού απορρήτου έχουν - πρακτικά - την αποκλειστικότητα των νέων πανίσχυρων τεχνολογιών, χωρίς να δίνουν λογαριασμό σε κανένα. Εδώ ακριβώς ελλοχεύει ο κίνδυνος: στην (για εμπορικούς και όχι μόνο σκοπούς) ανεξέλεγκτη εφαρμογή και εκμετάλλευση της νέας γνώσης, που κανένας δεν ξέρει που θα οδηγήσει. Ή μήπως κάποιοι ξέρουν?

Ήδη από το 1993, ο μαθηματικός Vernor Vinge, καθηγητής στο Τμήμα Πληροφορικής του San Diego State University, παρουσίασε εργασία του στο επιστημονικό συμπόσιο VISION-21, υπό την αιγίδα του «NASA Lewis Research Center» και του «Ohio Aerospace Institute» με την εξής εισαγωγική σημείωση: “Within thirty years, we will have the technological means to create superhuman intelligence. Shortly after, the human era will be ended”... Ο Vinge βασίζει αυτή την εκτίμηση στη «Θεωρία της Μοναδικότητας» (Singularity Theory): ενώ ένας παράγοντας (όπως το προσδόκιμο ζωής, η παραγωγικότητα, η ταχύτητα μετάδοσης ή επεξεργασίας των πληροφοριών) που περιγράφεται από ένα μαθηματικό μοντέλο, εξελίσσεται με κανονικό τρόπο (με σταθερό ή σταθερά αυξανόμενο ρυθμό), ξαφνικά φθάνει σε ένα οριακό σημείο (“singularity”) στο οποίο το μοντέλο καταρρέει και η συνέχεια ανατρέπει κάθε κανόνα[iv]. Ο Vinge εκτιμά ότι η τεχνολογική εξέλιξη θα έχει αγγίξει ένα τέτοιο οριακό σημείο (socio-technological singularity) μέχρι το 2040, καθώς η επιστημονική πρόοδος, όχι μόνο είναι μια διαδικασία που παρουσιάζει εκθετική μορφή (με την «ταχύτητά» της να διπλασιάζεται κάθε 10 περίπου χρόνια) αλλά ταυτόχρονα ο ρυθμός αυτός συνεχώς αυξάνεται, οπότε σύντομα η διαδικασία θα λάβει υπέρ-εκθετική ή υπερβολική μορφή (η 10ετής “doubling period” θα τείνει προς το μηδέν). Όταν συμβεί αυτό, ο κόσμος μας θα έχει μπει σε μια νέα, ανεξέλεγκτη εποχή δομικών αλλαγών, όπου διαφορετικοί νόμοι θα ισχύουν, εντελώς άγνωστοι σήμερα, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει φτάσει σε «υπεράνθρωπο» επίπεδο και στην εξελικτική αλυσίδα του ανθρώπινου είδους θα έχει προστεθεί ένα ακόμη κρίκος, όχι όμως και τόσο ανθρώπινος…

Παρόμοια άποψη έχει διατυπώσει και ο βραβευμένος[v] από το ΜΙΤ ερευνητής της τεχνητής νοημοσύνης Ray Kurzweil, εφευρέτης της πρώτης μηχανής ανάγνωσης για τυφλούς και συγγραφέας του ανατριχιαστικού (και προφητικού άραγε?) βιβλίου “The Age of the Spiritual Machines”, τοποθετώντας κι αυτός το «singularity point» μέσα στα 2030s. Ο διάσημος επιστήμονας και θεωρητικός του μέλλοντος θεωρεί βέβαιη την υβριδική ένωση ανθρώπου και μηχανής λέγοντας ότι «στα μέσα του 21^ου αιώνα, το κύριο μέρος της διανόησης θα είναι μη βιολογικό, καθώς θα έχουμε πλήρως και αποτελεσματικά συγχωνευθεί με την τεχνολογία μας. Ήδη, αυτή η πορεία έχει ξεκινήσει». Παρόλα αυτά, ο Kurzweil βλέπει αυτήν εξέλιξη μέσα από ένα αισιόδοξο πρίσμα, χαρακτηρίζοντας υλοποιήσιμα (και μάλιστα στο πολύ κοντινό μέλλον) πολλά στοιχεία από το σενάριο του “Matrix”, χωρίς όμως να θεωρεί αναπόφευκτη την εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους μετά από μια θανάσιμη μάχη με τις μηχανές. Κι αυτό γιατί εκείνη την εποχή, η μη βιολογική διανόηση θα έχει προέλθει από την ανθρώπινη δημιουργία, θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους δημιουργούς της και θα έχει «μπολιαστεί» με τις πανανθρώπινες αξίες. Στο άρθρο του “The Human Machine merger: are we headed for the Matrix?” μέσα στο οποίο περιγράφει και τον τρόπο διασύνδεσης των νευρώνων του ανθρώπινου εγκεφάλου με τις μηχανές μέσω της νανοτεχνολογίας, σημειώνει ότι η προοπτική αυτή θα δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να «ξαναδημιουργήσει» τον κόσμο σύμφωνα με τη φαντασία του, έναν κόσμο πιο ανοικτό στην ανθρώπινη έκφραση και εμπειρία.

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, 77 “major” android projects βρίσκονται σε εξέλιξη, σε όλο τον πλανήτη, ενώ μόλις πριν μερικές εβδομάδες παρουσιάστηκε επίσημα στην Ιαπωνία το πρώτο ανθρωπόμορφο ανδροειδές – οικιακή βοηθός, η “Valerie”. «Η τεχνολογία είναι αποκρυσταλλωμένη πράξη» είχε πει ο Jean-Paul Sartre. Σήμερα, στην αυγή της νέας χιλιετίας, θα έλεγα ότι τεχνολογία είναι η υλοποίηση της επιστημονικής φαντασίας. Έχω την αίσθηση όμως, ότι αυτό το έργο δε θα έχει “happy end”...

---

[i] Ο όρος προέρχεται από τις λέξεις: “cybernetics” (κυβερνητική) και “organism” (οργανισμός)

[ii] Ο Bill Joy αποκαλείται 'Edison of the Net' και αποτελεί, μαζί με τους James Gosling και Guy Steele, την ομάδα δημιουργών της γλώσσας προγραμματισμού «Java», της πλατφόρμας πάνω στην οποία έχει «χτιστεί» ο παγκόσμιος κυβερνοχώρος.

[iii] Ο Νόμος του Moore αναφέρεται στα ολοκληρωμένα κυκλώματα λέγοντας ότι η υπολογιστική ισχύς τους διπλασιάζεται κάθε 12 έως 24 μήνες.

[iv] Χαρακτηριστικό παράδειγμα singularity point είναι οι «μαύρες τρύπες» του διαστήματος, στο εσωτερικό των οποίων το συνεχές του χωροχρόνου διασπάται και οι νόμοι του Einstein παύουν να ισχύουν.

[v] «Inventor of the Year» για το έτος 1988

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ centro vol.2 - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2005